مونوآمونیوم فسفات یا MAP با فرمول شیمیایی NH₄H₂PO₄ یکی از مهمترین کودهای محلول در آب است که در کشتهای گلخانهای نقش استراتژیک ایفا میکند. این ترکیب منبعی غنی از فسفر و نیتروژن است و به دلیل انحلالپذیری بسیار بالا و خلوص زیاد، بهویژه در سیستمهای کشت گلخانهای که نیاز به دقت و کنترل بالای تغذیه وجود دارد، جایگاه ویژهای یافته است. ویژگی شاخص MAP این است که حدود ۵۲ درصد فسفر به شکل P₂O₅ و نزدیک به ۱۱ درصد نیتروژن آمونیومی را همزمان تأمین میکند. همین موضوع باعث میشود که این کود نه تنها در مرحله رشد اولیه گیاه بلکه در کل چرخه تولید گلخانهای بهعنوان یکی از اجزای اصلی برنامههای تغذیهای مورد توجه قرار گیرد.
فسفر موجود در مونوآمونیوم فسفات نقشی حیاتی در رشد و توسعه سیستم ریشه دارد. در شرایط گلخانهای که گیاهان معمولاً در بسترهای محدود کشت میشوند و رقابت ریشهها برای جذب عناصر بیشتر است، تأمین فسفر کافی اهمیت دوچندان پیدا میکند. فسفر بهعنوان بخشی از مولکول ATP، در فرآیندهای انتقال انرژی و متابولیسم سلولی نقش کلیدی دارد و در نتیجه کمبود آن به سرعت باعث ضعف رشد ریشه، تأخیر در جوانهزنی و کاهش توانایی گیاه برای جذب سایر عناصر میشود. استفاده از MAP در مراحل ابتدایی رشد گیاهان گلخانهای مانند گوجهفرنگی، خیار و فلفل باعث توسعه ریشههای قویتر و افزایش توانایی گیاه برای استقرار در محیط میگردد.
نیتروژن موجود در MAP به شکل آمونیومی است و این ویژگی موجب افزایش کارایی جذب آن در محیطهای گلخانهای میشود. یون آمونیوم در مجاورت ریشهها جذب میشود و در کنار فسفر باعث افزایش رشد رویشی متعادل خواهد شد. نکته مهم این است که حضور نیتروژن به شکل آمونیومی در MAP برخلاف نیترات، خاصیت اسیدی ملایم در ناحیه ریشه ایجاد میکند و این موضوع در بسیاری از بسترهای گلخانهای که با pH قلیایی مواجه هستند، به جذب بهتر فسفر و سایر ریزمغذیها مانند آهن، روی و منگنز کمک میکند. به همین دلیل MAP بهعنوان یک کود اصلاحی برای بهبود شرایط جذب عناصر در خاکها و بسترهای گلخانهای قلیایی شناخته میشود.
کاربرد مونوآمونیوم فسفات در گلخانهها محدود به مراحل ابتدایی رشد نیست. در طول دوره رشد و باردهی، مصرف MAP باعث بهبود فرآیند گلدهی و افزایش تشکیل میوه میشود. فسفر در تقسیم سلولی و تشکیل اندامهای زایشی گیاه نقشی حیاتی دارد و کمبود آن در گیاهان گلخانهای به صورت کاهش تعداد گلها، ضعیف شدن تشکیل میوه و کاهش عملکرد نهایی ظاهر میشود. استفاده منظم و حسابشده از MAP میتواند این مشکلات را کاهش داده و موجب افزایش تعداد میوهها و کیفیت آنها شود. همچنین نیتروژن موجود در این کود به شکل متعادل و پایدار، مانع از رشد رویشی بیش از حد و برهم خوردن تعادل بین رشد رویشی و زایشی میشود.
یکی از مزایای مهم MAP در سیستمهای گلخانهای، قابلیت استفاده آسان آن در روشهای مختلف تغذیهای است. این کود بهطور کامل در آب محلول است و به همین دلیل میتوان آن را به راحتی از طریق سیستم کودآبیاری (فرتیگیشن) تزریق کرد. استفاده از MAP در سیستمهای هیدروپونیک نیز بسیار رایج است زیرا علاوه بر تأمین فسفر و نیتروژن، به کاهش pH محلول غذایی کمک میکند. در شرایطی که نیاز به رفع سریع کمبود فسفر وجود دارد، محلولپاشی برگی با غلظتهای مناسب MAP نیز میتواند یک روش مؤثر باشد و باعث جذب سریعتر فسفر از طریق برگها شود.
با وجود تمام مزایا، مصرف مونوآمونیوم فسفات در گلخانهها نیازمند مدیریت علمی و دقیق است. مصرف بیش از حد آن ممکن است موجب تجمع نیتروژن آمونیومی و بروز سمیت یا کاهش جذب کلسیم و منیزیم شود. همچنین در شرایطی که محلول غذایی از قبل حاوی مقادیر بالایی از فسفر است، افزودن MAP میتواند منجر به برهم خوردن تعادل عناصر و رسوب با کلسیم شود. بنابراین تنظیم میزان مصرف MAP باید بر اساس آنالیز آب، بستر کشت و نیاز واقعی گیاه صورت گیرد.
در مجموع، مونوآمونیوم فسفات یک کود پرکاربرد و چندمنظوره برای کشتهای گلخانهای است که با تأمین همزمان فسفر و نیتروژن، افزایش توسعه ریشه، بهبود گلدهی و تشکیل میوه، افزایش جذب ریزمغذیها در خاکهای قلیایی و امکان استفاده آسان در سیستمهای فرتیگیشن و هیدروپونیک، به یکی از ابزارهای کلیدی برای مدیریت تغذیه گیاهان گلخانهای تبدیل شده است. نقش MAP در ارتقاء کیفیت محصولات گلخانهای و افزایش عملکرد اقتصادی باعث شده که این کود در برنامههای تغذیهای بسیاری از تولیدکنندگان حرفهای گلخانهای در سراسر جهان جایگاه ویژهای داشته باشد.