نیترات کلسیم یکی از کودهای کلیدی در مدیریت تغذیه باغهای مرکبات است که نقش دوگانه و بسیار مهمی در تأمین همزمان کلسیم و نیتروژن دارد. اهمیت این کود زمانی بیشتر نمایان میشود که بدانیم بسیاری از خاکهای مناطق مرکباتخیز به دلیل آهکی بودن یا شوری بالا، توانایی تأمین کلسیم قابل جذب را ندارند و در نتیجه درختان مرکبات اغلب با کمبود این عنصر حیاتی مواجه میشوند. کلسیم برخلاف بسیاری از عناصر پرمصرف دیگر، در داخل گیاه تحرک بسیار کمی دارد و انتقال آن از برگهای پیر به اندامهای جوان عملاً انجام نمیگیرد. به همین دلیل، کمبود کلسیم اغلب در اندامهای در حال رشد مانند ریشههای فعال، برگهای جوان و بهویژه میوهها دیده میشود. این کمبود باعث بروز مشکلاتی همچون کاهش استحکام بافتی، حساسیت بالا به تنشهای محیطی و بیماریها، و در نهایت کاهش بازارپسندی محصول میگردد. استفاده از نیترات کلسیم به عنوان منبعی سریعالاثر و محلول در آب، بهترین راهکار برای جلوگیری از بروز چنین عوارضی در مرکبات است.
از منظر فیزیولوژیکی، کلسیم نقشی اساسی در ساختار دیواره سلولی و غشاهای پلاسمایی ایفا میکند. این عنصر با اتصال به پکتینها و سایر پلیساکاریدها در دیواره سلولی، موجب افزایش استحکام بافتی و کاهش نفوذپذیری آن میشود. در مرکبات، این ویژگی به طور مستقیم با کاهش بروز ترک خوردگی پوست، کاهش ریزش میوههای نابالغ و افزایش مقاومت میوه در برابر حمله قارچهایی مانند Penicillium digitatum (عامل کپک سبز) و Phytophthora مرتبط است. همچنین، حضور کلسیم در غشاهای سلولی باعث کاهش نشت یونی و حفظ تعادل اسمزی میشود و در شرایط تنش خشکی یا شوری، به پایداری سلولها کمک میکند. بنابراین، مصرف منظم نیترات کلسیم نه تنها کیفیت میوه را بالا میبرد، بلکه مقاومت فیزیولوژیک درختان مرکبات را نیز تقویت میکند.
از سوی دیگر، نیتروژن موجود در نیترات کلسیم که به شکل نیتراتی است، مزیت مهمی نسبت به سایر اشکال نیتروژن مانند آمونیوم یا اوره دارد. یون نیترات به سرعت در خاک حرکت کرده و توسط ریشهها جذب میشود، در نتیجه پاسخ گیاه به مصرف این کود بسیار سریع خواهد بود. در مرکبات، تأمین بهموقع نیتروژن برای افزایش رشد رویشی، تشکیل کلروفیل و تولید پروتئینها ضروری است. نیتروژن نه تنها سبب افزایش رشد شاخهها و برگهای جدید میشود، بلکه با بهبود فتوسنتز، توانایی گیاه در تولید کربوهیدراتها و انتقال آنها به میوهها را نیز تقویت میکند. درختانی که بهطور متوازن از نیتروژن و کلسیم بهرهمند میشوند، معمولاً رشد متعادلی دارند؛ بدین معنا که هم شاخ و برگ کافی برای فتوسنتز تولید میکنند و هم انرژی لازم برای تشکیل میوههای باکیفیت در اختیار خواهند داشت.
نکته حائز اهمیت دیگر در خصوص نیترات کلسیم، تأثیر مستقیم آن بر ویژگیهای کیفی میوه مرکبات است. مطالعات متعددی نشان دادهاند که مصرف این کود در دوره رشد میوهها، منجر به افزایش قطر میوه، یکنواختی اندازه، بهبود رنگ پوست و افزایش درصد مواد جامد محلول (TSS )در آبمیوه میشود. این موضوع اهمیت اقتصادی زیادی دارد زیرا افزایش بریکس مستقیماً با طعم شیرینتر و بازارپسندی بیشتر میوهها در ارتباط است. همچنین مصرف کافی کلسیم از طریق نیترات کلسیم باعث افزایش ضخامت و استحکام پوست میوه میشود و این امر نه تنها در کاهش خسارتهای مکانیکی در طول برداشت و حملونقل مؤثر است، بلکه ماندگاری میوه در انبار و زنجیره توزیع را نیز افزایش میدهد. به همین دلیل باغدارانی که در برنامه تغذیه خود از نیترات کلسیم استفاده میکنند، معمولاً محصولاتی با کیفیت صادراتی و قابلیت نگهداری بالاتر تولید خواهند کرد.
روشهای مصرف نیترات کلسیم در مرکبات متنوع بوده و انعطافپذیری بالای این کود یکی از مزایای اصلی آن محسوب میشود. به دلیل حلالیت کامل، این کود به راحتی در سیستمهای آبیاری تحت فشار مانند قطرهای، بارانی یا حتی هیدروپونیک قابل استفاده است. در باغهای مرکبات که آبیاری قطرهای رواج دارد، تزریق نیترات کلسیم از طریق سیستم کودآبیاری (فرتیگیشن) امکان تأمین یکنواخت عناصر غذایی برای تمامی درختان را فراهم میکند. علاوه بر این، محلولپاشی برگی نیترات کلسیم نیز به ویژه در دورههای بحرانی رشد میوه مانند زمان افزایش سریع قطر، میتواند نقش بسزایی در افزایش غلظت کلسیم در بافت میوه داشته باشد. این موضوع بسیار مهم است زیرا انتقال کلسیم از ریشه به میوهها اغلب ناکافی است و محلولپاشی مستقیم میتواند این کمبود را جبران کند.
البته مصرف نیترات کلسیم باید با توجه به شرایط خاک، نیاز واقعی گیاه و نتایج آزمون خاک یا برگ تنظیم شود. مصرف بیش از حد نیتروژن میتواند منجر به رشد رویشی بیش از اندازه، تأخیر در گلدهی و کاهش باردهی شود. همچنین در خاکهای بسیار شور یا دارای سدیم بالا، لازم است مصرف این کود همراه با مدیریت دقیق آب و سایر کودها صورت گیرد تا تعادل یونی در منطقه ریشه حفظ شود. از سوی دیگر، اختلاط نیترات کلسیم با کودهایی که حاوی سولفات یا فسفات هستند، ممکن است منجر به رسوب و کاهش کارایی شود؛ بنابراین لازم است باغداران دستورالعملهای تغذیهای را با دقت رعایت کنند و از ترکیب نامناسب کودها در مخزن آبیاری خودداری نمایند.
در نهایت میتوان گفت نیترات کلسیم نه تنها به عنوان یک منبع غذایی دوگانه برای نیتروژن و کلسیم شناخته میشود، بلکه یک عامل کلیدی در افزایش عملکرد، کیفیت و پایداری محصول مرکبات است. درختان مرکبات با دریافت منظم این کود، میوههایی تولید میکنند که از نظر اندازه، طعم، رنگ و ماندگاری در سطح بالاتری قرار دارند و این موضوع هم برای بازار داخلی و هم برای صادرات اهمیت حیاتی دارد. بنابراین، گنجاندن نیترات کلسیم در برنامه تغذیه باغهای مرکبات نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی علمی و اقتصادی برای دستیابی به تولید پایدار و باکیفیت محسوب میشود