بهساز خاک به ترکیباتی گفته میشود که برای بهبود ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک استفاده میشوند. این مواد ممکن است معدنی، شیمیایی یا آلی باشند و هدف اصلی آنها رفع مشکلات خاص خاک مانند شوری، قلیائیت یا کمبود مواد مغذی است. در مقابل، خاک آلی یا مواد آلی خاک، محصول تجزیه بقایای گیاهی و جانوری است که بهطور طبیعی در افزایش حاصلخیزی و سلامت خاک نقش دارد.
خاک آلی عمدتاً به بهبود ساختار خاک و افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی کمک میکند. این مواد با افزایش ماده آلی، فعالیت میکروبی را تحریک کرده و باعث آزادسازی تدریجی عناصر غذایی میشوند. در حالی که بهسازهای خاک بیشتر برای اصلاح فوری شرایط فیزیکی یا شیمیایی خاک به کار میروند.
برای مثال، مصرف اسیدهای هیومیک و فولویک میتواند هم به عنوان بهساز و هم به عنوان بخشی از مواد آلی عمل کند. این ترکیبات باعث آزادسازی ریزمغذیها و افزایش قابلیت جذب آنها میشوند. در حالی که افزودن گچ کشاورزی به عنوان یک بهساز، برای کاهش سدیم و اصلاح خاک شور و قلیایی کاربرد دارد.
یکی از تفاوتهای کلیدی این دو مفهوم، پایداری اثرات آنها است. خاک آلی معمولاً اثرات بلندمدت دارد زیرا به مرور زمان تجزیه شده و مواد مغذی را آزاد میکند. اما بهسازها اغلب اثر سریعتری دارند و در کوتاهمدت مشکلات خاک را برطرف میکنند.
ترکیب این دو روش در مدیریت خاک بهترین نتایج را به همراه دارد. استفاده از مواد آلی به حفظ باروری خاک کمک میکند، در حالی که بهسازها برای مقابله با مشکلات خاص ضروری هستند.
در کشاورزی پایدار، توجه به هر دو جنبه لازم است. خاکهای فقیر از مواد آلی نیاز به افزایش کربن آلی دارند و خاکهای شور یا قلیایی نیز به اصلاح فوری با بهسازهایی مانند گچ یا گوگرد نیازمندند.
بنابراین شناخت دقیق شرایط خاک و انتخاب درست بین مواد آلی و بهسازها برای رسیدن به تولید پایدار و اقتصادی بسیار اهمیت دارد.